معنی قند چغندر

نوعی از چغندر که بکار ساختن شکر و قند آید

هویجی باشد که در آتش داخل کنند و بر سه قسم است، چغندر قند، چغندر رسمی، و چغندر فرنگی

پارسی تازی گشته غند درسنسکریت کهند پانیذ پانذ چشمت همیشه مانده به دست توانگران تااینت پانذ آرد و آن خز و آن حریر (ناصرخسرو) ابلوج آبلوک (اسم) جسمی است جامد برنگ سفید با طعم شیرین و آن از التصاق بلورهای ریز ‎- ساکارز است (بلورهای ریز ساکارز را در تداول عامه شکر نامند) توضیح ساکارز یکی از مواد گلوسیدی است که از ترکیب دو از 6 کربنی یکی به نام لوولز و دیگری به نام گلوکز حاصل شده است و ذرات ریز بلورهایش به نام شکر خوانده می شود. اصولا عمل قند سازی عبارت از آن است که بلورهای زیر شکر را بیکدیگر ملصق کنند و نتیجه را باشکالی که مایلند (از لحاظ عرضه به بازار) در آورند و معمولا عمل التصاق را به وسیله ذوب کردن مقداری از بلورهای شکر و به حالت بی شکل در آوردن آنها که عمل چسب بین دیگر ذرات بلوری را به عهده دارد انجام می دهند. قندهایی که به بازار عرضه می شوند باشکال مخروطی (کله قند) و مکعبی یا مکعب مستطیل یا کلوخه است که از شکرهای مستخرج از نیشکر یا چغندر قند حاصل می شوند قند معمولی تبرزد: آنکه زهرت دهد بدو ده قند وانکه از تو برد درو پیوند. (حدیقه. مد. 573) یا قندها. اجسامی هستند سه تایی مرکب از کربن و ئیدرژن که در طبیعت فراوان و در بدن جانوران و مخصوصا در گیاهان زیاد دیده می شوند. یا قند معمولی ساکارز جسمی است سفید و بلوری با طعم شیرین از آب سنگین تر در نصف وزنش آب 20 درجه و در ‎4 , 1 وزنش آب 100 درجه حل میشود و بر اثر حرارت گداخته می گردد و مایع حاصل به وسیله برودت ناگهانی بجسم شیشه مانندی (آب نبات) و بر اثر سرد شدن ملایم جسم بلور مانندی (نبات) می دهد. قند در حدود صد درجه حرارت بکارامل یا قند سوخته و سپس به زغالی که تقریبا کربن خالص است تبدیل می گردد. قند معمولی به واسطه جوشیدن خاصه در مجاورت اسیدها بگلوکز و لوولز تبدیل می شود. این قند که در اصطلاح علمی به ساکارز معروف است در بسیاری از گیاهان مخصوصا در چغندر قند و نیشکر و حویج زیاد است. در عمل قند را فقط از نیشکر و چغندر قند به دست می آورند ولی در کشورهای گرمسیر که نیشکر بهتر به عمل می آید نیشکر را بر چغندر قند ترجیح می دهند. معمولا چغندر بین 16 تا 20 درصد قند دارد بقیه مواد سفیده یی و اسیدها و غیره می باشد که حین عمل تصفیه از آن جدا می گردد، نبات. ترکیبات اسمی: یا قند پارسی (فارسی) . نوعی قند لطیف (منسوب به پارس)، شعر پارسی (ایهام بدو معنی) : شکر شکن شوند همه طوطیان هند زین قند پارسی که به بنگاله می رود (حافظ 152) یا قند خام. قند خشک. یا قند دوباره. قندی که دوباره صاف کرده باشند قند مکرر: بود قند دوباره بیشتر شیرین ببین عالی سه باره گشت تا کلک شکر بار تو شد ثالث. یا قند عسکری. نوعی قند لطیف (منسوب به عسکر مکرم) : پیچان تر است زلف با گفتهای من شیرین تر است لعل تو با قند عسکری. یا قند کرجی. نوعی قند لطیف (منسوب به کرج) : مه ز شرم عارضت از هاله زندانی شود قند کرجی از لب لعل تو نصرانی شود یا قند محمودی. نوعی قند لطیف: لبش تا سینه در شکر نشسته تبسم قند محمودی شکسته. یا قند مصری. نوعی قند لطیف (منسوب به مصر) : که نام قند مصری برد آنجا ک که شیرینان ندادند انفعالش ک (حافظ 189) یا قند مکرر. قند دوباره: دیده چون شد آن دو لب شیرین دید معنی قند مکرر فهمید، لب معشوق. یا قند در (تو) دل کسی آب شدن. بسیار ذوق و شعف کردن: (زن را) بنوروز علی مرحوم نشانش دادم گفتم: این باب دندان تست. . . خدا بیامرز قند در دلش آب شد.

چغندر قند. [چ ُ غ ُ دَ رِ ق َ] (ترکیب اضافی، اِ مرکب) نوعی از چغندرکه به کار ساختن شکر و قند آید. قسمی چغندر که در کارخانه های بزرگ یا کارگاههای کوچک بوسایل صنعتی و شیمیائی قند و شکر از آن بدست آورند. آقای مسعود کیهان در کتاب جغرافیای اقتصادی خود در باره ٔ چغندر قند چنین نوشته اند: «چغندر بر دو نوع است: یک قسم آن که فعلاً هم زراعتش در ایران معمول میباشد برای خوراک اهالی و بعضی اوقات بحیوانات هم میدهند، زراعت این قسم چغندر را میتوان گفت تفننی و در کنار جالیزهای صیفی کاشته میشود، موقع کشت آن بهار و محصول آن در اوائل زمستان بدست می آید. این چغندر معمولاً قرمز و سفید و ریشه ٔ آن مدور است. قسم دیگر که اهمیت زراعتی و صنعتی دارد «چغندر قند» است. در ایران سابقاً زراعت کمی از این قسم چغندر شده و نتیجه ٔ خوبی داده و حتی قند و شکر هم بمقدار قلیلی از آن بدست آمده ولی بعد کارخانه ٔ قندسازی که در «کهریزک » بنا شده بود تعطیل گردید. (این کارخانه پس از مدتی تعطیل دوباره بکار افتاد). این اواخر دولت بخیال تأسیس کارخانه ٔ قندسازی افتاد و برای انتخاب محل زراعت چغندر قند متخصصینی از «چک اسلواکی » جلب و متخصصین مزبور در کرج و سایر نقاط امتحاناتی نموده و و راپرتهائی بدولت تقدیم داشته اند، حاکی از آنکه نتیجه ٔ آزمایشها بسیار درخشان و امید بخش بوده است و نشان میداده است که مقدار قند چغندر کرج 5 ر 23 درصد است در صورتی که در کشور چک اسلواکی مقدار قند چغندر بطور متوسط 16 و گاه 20 درصد میباشد و نیز مقدار محصول چغندر در کرج هر هکتار 51 تن بوده و در کشور چک اسلواکی حداکثر محصول در زمین های مرغوب از 40 تن در هر هکتار تجاوز نمیکند». (از کتاب جغرافیایی اقتصادی کیهان ص 100 و 101 و 102). سپس آقای کیهان در کتاب خود به تصمیم گرفتن دولت در جلب و استخدام متخصصین خارجی برای نظارت در کشت چغندر و انتخاب بذر خوب و اراضی مرغوب اشاره میکنند و چنانکه میدانیم دنباله ٔ این آزمایشها و نتیجه ٔ تصمیم دولت بدانجا منتهی می گردد که کارخانه ٔ قند کهریزک براه افتاد و کارخانه های دیگری نیز بتدریج در مرکز و استانهای کشور تأسیس شد و کشت چغندر قند در ایران توسعه یافت. و نیز آقای مهندس ریاحی در کتابی بنام «کلیات صنعت قندسازی » که از انتشارات دانشگاه تهران است در فصل چهارم ذیل عنوان «چغندر قند و ترکیبات و زراعت آن » چنین نوشته اند: «برای روشن شدن مطالبی که بعدها مورد بحث قرار میگیرند لازم است که قبلا بدانیم چغندر چیست ؟ از کجا آمده ؟ از چه موادی ترکیب شده و این موادچه خواصی دارند و ارزش صنعتی آنها چه اندازه است.
به عقیده ٔ «کاندل » گیاه شناس سویسی (1778 -1841 م.) چغندر از نوع وحشی آن که در سواحل مدیترانه وسواحل دریای خزر و جزائر کاناری و عراق و هند شرقی بحالت خودرو میروید منشعب شده است. بموجب مستندات تاریخی مللی که تمدن بسیار قدیمی داشته اند مانند چینیها و ایرانیان وهندیها و یونانیها و رومیها از خیلی پیش از میلاد مسیح چغندر را میشناخته و مورد استفاده قرار میداده اند و برای اثبات این نظریه مبادرت به تشریح اسناد زیر می نمائیم:
1- هرودوت مورخ شهیر و قابل اعتماد یونانی نوشته است «چغندر بمصرف تغذیه ٔ» کارگران و استادکارانی که اهرام مصر را ساخته اند میرسیده است » چون تاریخ تقریبی ساختمان اهرام عمده ٔ مصر را مورخان چنین تعیین نموده اند: خئوپس 2800 ق.م. (خفرن) کفرن 2850 ق.م. میسرینس 1800 ق.م. پس چغندر را مصریان قدیم بین 2 تا 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح اهلی کرده و مورد استفاده قرار میداده اند و مخصوصاً به اهمیت غذائی آن پی برده و در جیره ٔ غذائی کارگرانی که باید قدرت روزانه ٔ زیادی بمصرف برسانند سهمی برای چغندر قائل شده بودند. در اینجا این سؤال پیش می آید آیا ایرانیان قدیم که در حدود پانصد سال پیش از میلاد و بلکه بیشتر با مصریها در جنگ بودند و گاهی نیز آنجا را اشغال کرده اند چغندر را با خود به ایران آورده و کشت آن را متداول نموده اند یا از چین و هند زراعت چغندر به ایران وارد شده است. جواب این سؤال بی نهایت مشکل و هنوز هیچ سند صحیح یا دلیل قطعی در این باره بدست نیامده است.
2- پلین طبیعی دان مشهور رومی در کتاب خود نوشته است: «یونانیان دو نوع چغندر تشخیص داده اند: سیاه و سفید، رومیها بسته بزمان کشت چغندر را بنوع پائیزه و بهاره تقسیم نموده اند، معهذا میتوان چغندر را در ابتدای تابستان هم کشت نمود. چغندر را نشاء مینمایند».
3- کلوملا رومی که در قرن اول میلادی میزیسته و کتابی راجع به امور فلاحتی نوشته است چنین میگوید: «تخم چغندر را موقعی که «انار» گل میکند می کارند و وقتی که پنج برگه شد مانند «کلم » جابجا «نشاء» میکنند، اگر کافی باشد در تابستان و اگر کافی نباشد در پائیز موقعی که فصل باران شروع می شود عمل نشاء را انجام میدهند.» و در جای دیگر مینویسد: «یونانیان بوسیله ٔ بیل چغندر را که برگ آن سبز و پایه سفید باشد در زمین قوی میکارند».
4- یک نویسنده ٔ رومی دیگر بنام «پالادیوس » در کتاب فلاحتی خود چنین نوشته است:
«چغندر را اواخر بهمن میکارند و امکان دارد در تمام فصل تابستان نیز آن را کاشت، زمین مرطوب و سبک و پرقوت را دوست دارد وقتی که چهار یا پنج برگه شدجابجا میکنند و ریشه های آن را در حین جابجا کردن بکود آغشته مینمایند احتیاج به بیلچه زدن بپای آن و کود زیاد دارد». از این اسناد چنین استنباط میشود که در قرون اولی میلادی چغندر هم در یونان و هم در روم کاشته میشده و معمولاً آن را خزانه نموده و سپس در فصل مناسب جابجا میکرده اند. لیپمان عقیده دارد اولین عالمی که چغندر را از لحاظ علمی مورد مطالعه قرار داده است، سزالپیوس میباشد و نیز معتقد است که در قرن چهارم میلادی در سواحل شمالی اروپا چغندر بوسیله ٔ اقوامی که از نژاد «سلت » بوده اند زراعت میشده است.
6- در قرن 16 «اولیویه دسر» فرانسوی در کتاب فلاحت خود راجع بچغندر چنین مینویسد: «یکنوع هویج بنام چغندر در این اواخر از ایتالیا بکشور ما آمده است که ریشه های بزرگ و قرمزی دارد و برای خوراک بسیار مطبوع است. با گوشت میپزند در این صورت هم قرمزی رنگ آن مطبوع است و هم طعم شیرین آن که مانند قند است.... فصل کشت آن کمی زودتر از فصل کشت هویج است و چون ریشه مورد مصرف است لذا باید زمین خوب آماده شود تاریشه بتواند مواد غذائی لازم جذب کند و بزرگتر گردد.»
7- از قرن 17 ببعد علاوه بر چغندر خوراکی گفتگو از کشت چغندر علوفه ای هم بمیان آمده است و این نوع چغندر از چغندر سفید خوراکی منشعب شده است.» در هر حال سابق بر این برای چغندر خواص داروئی ذکر نموده اند و بعدها هم ریشه و هم برگ آن یکی از مواد غذائی بشر گردیده است و تا چند قرن پیش چغندر قبلاً خزانه و سپس نشاء میگردید. از وقتی که وجود قند در چغندر و امکان استخراج آن کشف گردید این گیاه سال بسال اهمیت بیشتری کسب نمود تا امروز که درتمام دنیا مجموعاً بیش از «یکصد و پنجاه ملیون تن » در سال تولید میشود. تا اواسط قرن 16 م. چغندر منحصراً از لحاظ ارزش غذائی مورد نظر بوده است. «اولیو دوسر» فرانسوی در کتابی که بنام «تآتر فلاحت » در 1575 م. تألیف کرده نوشته است که: «هرگاه عصاره ٔ چغندر راخوب بجوشانند و قوام آورند شربتی مانند شربت نیشکر بدست می آورند». بعدها د ر1747م. «بارون سیژیس موند مارگراف » عضو فرهنگستان علوم «برلن » نظریه بالا را تأیید و حتی اظهار داشت که از ریشه ٔ چغندر سفیدی که در آلمان کشت میشود توانسته است قندی شبیه بقند نیشکر استخراج نماید. بنابراین چغندر از این تاریخ بصورت قطع و مسلم دارای ارزش صنعتی نیز شده است. بنا بعقیده ٔ گیاه شناسان، سواحل اروپا موطن اصلی چغندر بوده است. این نبات در سال اول مواد غذائی مورد نیاز خود را در ریشه ذخیره میکند و سال بعد این مواد را بمصرف تولید شاخه و گل و دانه میرساند و از لحاظ شکل دارای سه قسمت متمایز میباشد. 1- سر چغندر (طوقه) که رستنگاه برگها میباشد و اندکی از خاک بیرون است. 2- بدنه ٔ چغندر که قطورترین قسمت تشکیل میدهد. 3- دم یا انتهای چغندر که ریشه های فرعی از آن منشعب میگردند. بموجب آزمایشهائی که «شوبرت » بعمل آورده، نسوج بدنه ٔ چغندر بیش از دو قسمت و دم چغندر بیش از سر چغندر مواد قندی دارد و با مراجعه به اشکال با طرز تقسیم قند در قسمتهای مختلف ریشه ٔ چغندر آشنا میشویم. چون سه قسمت مختلف ریشه ٔ چغندر هر کدام ارزش صنعتی بخصوصی از لحاظ مواد قندی و غیر قندی دارند، لذا علمای فن مطالعات عمیقی در این باره نموده اند و نتیجه ٔ این مطالعات را در سه جدول زیر منعکس میکنیم...». سپس مؤلف کتاب، نتیجه ٔ مطالعات دانشمندان را در چند جدول منعکس کرده، آنگاه در باره ٔ «ترکیبات چغندر قند» چنین مینویسد:
«چغندر بوسیله ٔ قسمت های سبز خود کربن هوا و با کمک ریشه ها ئیدرژن، اکسیژن، ازت، پتاس، سدیم و یک عده ٔ دیگر فلزات و شبه فلزات را که در خاک هستند جذب مینماید و آنها را بترکیبات آلی و معدنی معینی تبدیل میکند و نسوج خود را (مخصوصاً ریشه) تشکیل میدهد. کمی از این ترکیبات غیر قابل حل و بیشتر آنها قابل حل در آب هستند، بنابراین اگر بوسیله ای آب چغندر را از مواد جامد آن جدا کنیم در آزمایشهای بعدی خواهیم توانست هم ترکیبات مواد جامد و هم ترکیبات مواد تشکیل دهنده ٔ آب چغندر را تعیین کنیم و اندازه بگیریم. برای نیل به این هدف میتوانیم بترتیب زیر عمل کنیم. هرگاه نمونه یا نمونه های چغندر را رنده و تبدیل به خلال نمائیم و سپس تمامی خلال حاصل شده را در دستگاهی که عیناً شبیه بماشین گوشت خردکنی است به قطعات بسیارریز تبدیل کنیم، در این صورت مخلوطی بدست می آوریم که در آن تکه های ریز چعندر در آب آن شناور است. اگر تمامی این مخلوط را در کیسه ای از کنف یا پنبه بگذاریم و آنقدر تحت فشار قرار دهیم تا تمامی مایع یا عصاره از پارچه خارج گردد در داخل کیسه قسمت جامد چغندر که آن را «سلف » می نامیم باقی میماند. تناسب مقدار سلف و عصاره بشرح زیر میباشد:
سلف 4- 6 درصد وزن چغندر.
عصاره 94- 96 درصد وزن چغندر.
سلف چغندر از موادی ترکیب شده که در آب حل نمیشود ولی برعکس عصاره عبارت از آب چغندر و کلیه ٔ مواد قابل حل در آن میباشد. از نظر کلی میتوان گفت که عصاره ٔچغندر از سه قسمت متمایز بتناسب زیر تشکیل شده است:
1- آب 74- 78 درصد وزن چغندر.
2- مواد قندی 14- 20 درصد و گاهی هم بیشتر وزن چغندر.
3- مواد غیر قندی یعنی کلیه ٔ مواد قابل حل در آب غیر از مواد قندی که در حدود 2- 3 درصد وزن چغندر میباشد».
آنگاه مؤلف در جدولی بتفصیل تجزیه ٔ چغندر را برحسب تاریخ کشت نشان داده و بعد مینویسد:
«... باید اذعان نمائیم که در ایران بمناسبت نداشتن آزمایشگاههای بسیار مجهز و دقیق تاکنون کسی موفق نشده است جدول ترکیبات چغندر ایران را تهیه نماید، ولی از آزمایشهای انجام شده میتوانیم نتایج زیر را بصورت مسلم اظهار نمائیم:
1- ساکارز درچغندر ایران بیش از چغندرهای اروپائی میباشد و مقدار آن از حداقل 17 تا حداکثر 20 و 21 درصد وزن چغندر نیز میرسد چنانکه کارخانه ٔ قند «شاه زند» در بهره برداری 1318 ش. مقدار 11288 تن چغندر مصرف نموده که متوسط مواد قندی کلیه ٔ این چغندرها 20/8 درصد بوده است.
2- بهمان اندازه که مواد قندی بالا میرود آب چغندر کمتر میشود. بنابراین وزن یکمتر مکعب چغندرایرانی در شرایط مساوی بمراتب بیشتر از یک متر مکعب چغندری است که در اروپا بدست می آید.
3- تا آنجائی که موفق شده ایم آزمایش نمائیم استنباط کرده ایم که مواد غیر قندی چغندر ایرانی اندکی کمتر از چغندرهای اروپائیست.
بنابدلایل بالا در شرایط کاملاً مساوی درجه ٔ تمیزی عصاره ٔ چغندر ایرانی (که عبارت از نسبت مواد قندی بمجموع مواد قندی و غیر قندی میباشد) از چغندر اروپائی بیشتر است.»
آنگاه مؤلف کتاب، خواص مواد عمده ٔ تشکیل دهنده ٔ چغندر، بخصوص «ساکارز» را که مهمترین ماده ٔ متشکله ٔ چغندراست شرح داده و بعد به بحث درباره ٔ «زراعت چغندر قند» و «بذر چغندر» پرداخته و نوشته است: «چغندر گیاهی است دوساله بدین ترتیب که در سال اول ریشه ٔ آن بزرگ شده و در سال دوم ساقه و گلها میرویند و دانه تولیدمیگردد. برگهای چغندر عامل تهیه ٔ قند برای ذخیره شدن در ریشه بوده و وزن آنها همیشه با مقدار قند ریشه نسبت مستقیم دارد. بطور کلی در بعضی نژادهای چغندر برگها صاف و در برخی دیگر موج دارند. برگهای موجدار علامت پرقندی ریشه ٔ چغندر است و بهمین دلیل در چغندرهای علوفه ای هم سطح برگ صاف بوده و هم تعداد آنها کمتراز تعداد برگهای چغندر قند میباشد. شکل ریشه در انواع چغندرهای مختلف فرق میکند مثلاً در چغندرهای قند ریشه ها همیشه در زیر خاک مانده و شکل مخروطی دارند که دو شیار در طرفین آن وجود دارد. در داخل این دو شیار ریشه های ثانوی یا «ریشه چه » دیده میشوند. چغندرهای علوفه ای، دارای ریشه ٔ بزرگ به اشکال مختلفه (از خمره مانند گرفته الی گرد) بوده و بعضی اوقات تا نصف ریشه از خاک بیرون هستند. در چغندرهای الکل گیری یا نیم قندی (صنعتی) ریشه کمی بزرگتر از چغندر قند و خیلی کوچکتر از چغندر علوفه ای میباشد شکل ریشه از نژادی به نژاد دیگر فرق میکند. بطور کلی چغندر قندی که طول ریشه ٔ آن کم است بهتر و آسانتر از جاکنده میشود. بنابراین برداشت حاصل آن آسان میشود. در داخل یک نژاد چغندر هر چه شیارهای دو طرف ریشه گودتر و ریشه های نازک آن زیادتر باشد نسبت در صد قند بیشتر میباشد.»سپس مؤلف موضوع سبز شدن و نمو کردن چغندر قند را مورد بحث قرار داده مینویسد: «... در طول مدت زندگی چغندر و در تاریخهای مختلف از مزارع چغندر نمونه برداری کرده و در اثر آزمایش نتایج زیر بدست آمده است: از 20 خرداد یک بوته چغندر بطور متوسط 15 گرم ریشه تا 58 گرم برگ، یک ماه بعد (20تیر) 200 گرم ریشه، 338 گرم برگ و یک ماه بعد (20 مرداد) 556 گرم ریشه، 336 گرم برگ و در 20 شهریور 971 گرم ریشه، 176 گرم برگ دارد.
بنابراین از اول خرداد تا اواخر تیر در نمو برگها و بعداً در نمو ریشه ها سرعت حاصل میشود وزن برگها از 1 مرداد ماه ببعد کم میشود. مقدار درصد قند از اول زندگی تا آخر بتدریج در ریشه ها زیاد میشود و از طرف دیگر مقدار قند و آب موجود در ریشه تقریباً مقداری است ثابت... هر قدر چغندر را دیرتر از زمین بکنند مقدار قندش بیشتر خواهد بود، ولی باید دانست که این عمل تا موقعی ادامه دارد که سرمای زمستانه شروع نشده و رشد و نمو چغندرادامه دارد. همینکه سرمای زمستانه شروع شد ممکن است در اثر سرما یا سایر عوامل دیگر مقداری «ساکارز» مبدل بقندهای دیگر از قبیل «گلوکز» و غیره شود و درنتیجه مقدار درصد قند قابل استخراج چغندر تنزل کند. علاوه بر این وقتی دیر برداشت شود در اثر بارانهای پائیزه و گل شدن زمین عملیات برداشت مشکل خواهد شد».
سپس مؤلف درباره ٔ «بهترین شرایط نمو چغندر» و «امراض و آفات چغندر» و طریقه ٔمبارزه با آفتها و انتخاب بذر و چگونگی کشت و برداشت محصول بتفصیل بحث کرده آنگاه در فصل پنجم و ششم کتاب موضوع «شیمی قند»، «خواص فیزیکی و شیمیایی ساکارز»، «ترکیبات ساکارز..»، «خواص داروئی قند و شکر» و بالاخره «چگونگی تولید قند در گیاهان مخصوصاً «چغندر قند» را مفصلاً مورد بحث قرار داده و بعد در مقدمه ٔ فصل هفتم زیر عنوان «آزمایشهائی که در ایران نسبت بچغندر قند انجام شده است » چنین مینویسد:
«از موقعی که کشت چغندر قند مجدداً در ایران آغاز گردید، وزارت کشاورزی کم و بیش سعی نموده است آزمایش های متعددی از تاریخ کشت، تاریخ تنک کردن فواصل بوته ها، فواصل دفعات آبیاری، اثر کودهای مختلف، تاریخ برداشت و غیره بعمل آورد.
مزارع کرج برای انجام این قبیل آزمایشها انتخاب شده بود. برای اینکه خوانندگان محترم از نحوه ٔ این نوع آزمایشها و نتایجی که از آنها بدست آمده آگاه باشند لازم است. اطلاعات مختصری در این کتاب گنجانیده شود...» سپس مؤلف تا پایان فصل هفتم بحث خودرا درباره ٔ نتایج آزمایشهائی که در سالهای 1312 و 1313 هَ. ش. بعمل آمده و از پرونده های وزارت کشاورزی استخراج کرده است. (و مؤلف معتقد است که به نتیجه ٔاین آزمایشها نمیتوان اطمینان کامل داشت) و نیز آزمایشهائی که در سالهای 1313 و 1331 در «کرج » انجام شده (ولی مؤلف این آزمایشها را فوق العاده دقیق و قابل اطمینان دانسته است) ادامه داده و جدولهائیرا که نمودار این آزمایشها میباشد در صفحات کتاب گنجانیده است. آنگاه در فصل هشتم از کشورهای تولیدکننده ٔ قند (از چغندر یا نیشکر) در جهان نام برده و صنعت قندسازی ایران را نیز در این فصل شرح داده است و چون در کارخانه های قندسازی ایران برای تهیه ٔ قند از چغندر استفاده میشود و چغندر قندی که در ایران بعمل می آید در این کارخانه ها بمصرف میرسد، اینک با استفاده از مندرجات فصل هشتم این کتاب نام کارخانه های قندی را که در ایران مشغول کار و بهره برداری میباشند. و اسم کارخانه هایی را که در آینده نصب و آماده ٔ بهره برداری خواهند شد با نام محل و ظرفیت تقریبی هر یک در ذیل می آوریم:
الف: کارخانه هائی که بسرمایه ٔ دولت تأسیس شده و مشغول کارند:
اسم کارخانه محل
ظرفیت اسمی
کهریزک کهریزک. جنوب تهران
150 تن
کرج کرج مغرب تهران
350 "
شاه آبادشاه آباد غرب.
350 "
شاه زندشاه زند اراک.
350 "
مرودشت شمال شیراز
1000 "
فسافسا
350 "
بردسیرکرمان
350 "
تربت حیدریه تربت حیدریه
700 "
آبکوه مشهد
650 "
چناران چناران، مشهد
350 "
ارومیّه شمال ارومیّه
700 "
میاندوآب میاندوآب
650 "
ب: کارخانه هایی که سرمایه داران ایرانی با استفاده ازکمک دولت (قانون پشتوانه ٔ اسکناس) در صدد تأسیس برآمده اند و محل این کارخانه ها در جاهائیکه برای کشت چغندر قند مناسب است پیش بینی شده و در آینده ٔ نزدیک بهره برداری از آنها بمرحله ٔ عمل خواهد رسید:
اسم محل ظرفیت
اسمی
فریمان فریمان
1000 تن
شیروان شیروان.قوچان
1000 "
شاهرودشاهرود
500 "
اصفهان اصفهان
1000 "
کوارجنوب شیراز
1000 "
همدان شمال همدان
1000 "
آذربایجان هنوز معین نشده
1000 "
مؤلف کتاب سپس نتیجه گرفته است که هرگاه کلیه ٔ برنامه هائی که در دست اجرا میباشد بمرحله ٔ عمل درآید و کارخانه های دولتی که از چغندر، قند میسازند، تکمیل شوند تولید قند کشور بدین صورت خواهد بود که سالانه 150 هزارتن از کارخانه های دولتی و 120 هزارتن از کارخانه های ملی قند (از محصول چغندر) تولید خواهد شد. و رجوع به کتاب «کلیات صنعت قندسازی » تألیف مهندس ابراهیم ریاحی فصل 4 و 5 و 6 و 7 و 8 و کتاب «جغرافیایی اقتصادی تألیف مسعود کیهان ص 100 و 101 و 102 و چغندر و «قند چغندر» شود.

چغندر. [چ ُ غ ُ دَ / دُ] (اِ) حویجی باشد که در آشها داخل کنند. (برهان). معروف است و در آشها کنند. (انجمن آرا) (آنندراج). سبزه ای است خوردنی مثل ترب که شلغم نیز گویند. (شرفنامه ٔ منیری). بهندی، کنگلو. (از شرفنامه ٔ منیری). گیاهی که ریشه ٔ آن کلفت و لحمی است و بتازی «سلق » نامند و پخته ٔ آن ازاغذیه ٔ لذیذ و شیرین است و برگ چغندر و خود آن را در آشها و بورانی ها داخل میکنند و نیز چغندر را در تغذیه ٔ حیوانات بکار میبرند و از نوعی از آن قند و الکل میسازند. (ناظم الاطباء). سبزیی است خوردنی با ریشه ٔ بزرگ. (فرهنگ نظام). گیاهی دوساله که در سال اول برگهای گسترده دارد و ریشه ٔ آن اندوخته ٔ قندی میسازد و در سال دوم ساقه ٔ گلدار آن تشکیل یافته اندوخته رابمصرف میرساند. ساکارز در برگهای بزرگ چغندر در هنگام روز در برابر نور ساخته میشود و شب به ریشه رفته در آنجا ذخیره میشود و طبقات متوالی ریشه ضخیم میگردد. رنگ ریشه های چغندر ممکن است زرد یا سفید یا سرخ تیره باشد. (گیاه شناسی گل گلاب ص 274). نام گیاهی که بیخ و ریشه ٔ آن که در زیر زمین رشد میکند انواع گوناگون ریز و درشت و کم شیرینی و پرشیرینی دارد و نوع معروف آن چغندر قند است که در کارخانه ها بمصرف تهیه ٔ قند میرسد و تفاله یا ملاس این نوع چغندر را در تغذیه ٔ حیوانات مصرف میکنند یا بجای کود در تقویت بعضی زراعتها بکار میبرند و نوع دیگرش چغندر معمولی است که از پخته ٔ آن روستائیان و بعضی اهالی شهرستانها تغذیه میکنند و خام آن را نیز بمصرف تغذیه ٔ حیوانات علفخوار میرسانند. چقندر. چندر. لبلاب. سِلق.. چکندر. شلغم. شوندر. صوطر:
سراپای بعضی و بعضی کیاکن
چو اندر مغاک چغندر چغندر.
عمعق.
چارارکان مختلف در دیگ آش سرکه هست
رو پیاز و مس چغندر دنبه سیم و گوشت زر.
بسحاق اطعمه.
- امثال:
جائی که گوشت نیست چغندر پهلوان است.
جائی که گوشت نیست چغندر سالار است.
چغندر گوشت نشود دشمن دوست نشود.
زیره بکرمان میبرد چغندر به هرات.
فلان است نه برگ چغندر.
و رجوع به چغندر پخته و چغندر قند و چقندر و چگندر و چندر و لبو شود.

چغندر کاشتن. [چ ُ غ ُ دَ ت َ] (مص مرکب) کشت چغندر کردن، زراعت کردن چغندر. کشتن چغندر در زمین برای خوردن یا مصرف کردن در کارخانه های قند. و رجوع به چغندر و چغندرکار و چغندرکاری شود.

ساکارز

ملاس

ملاس

ساکارز

Sugar Beet

(چُ غُ دَ) (اِ.) چگندر، چندر، گیاهی است از تیره اسفنجیان دارای برگ های درشت و پهن که مواد غذایی آن در ریشه ستبرش اندوخته است و بر سه قسم است: چغندر رسمی، چغندر فرنگی و چغندر قند.

چغندر در خواب، غم و اندوه است. اگر کسی بیند چغندر همی خورد، دلیل که به قدر آن غم و اندوه خورد. اگر بیند چغندر از خانه بیرون انداخت، دلیل که از غم فرج یابد. محمدبن سیرین گوید: چغندر در خواب، منفعت اندک است، از جهت زنان و چغندر پخته هم، از زنان منفعت یابد اندکی. - محمد بن سیرین

ماده‌ای جامد، سفید، و شیرین، که از چغندر قند یا نیشکر تهیه می‌شود،
(پزشکی) [عامیانه، مجاز] = مرض * مرض قند
[قدیمی، مجاز] بوسه،

بهترین قسمت آن برگ آن است و ساقه های آن بهتر از ریشه آن است گذاشتن دست وپا در آب پخته آن جهت ترک پا و ضماد آن با باوره ارمنی جهت رفع لک صورت و ضماد برگ خام آن نیز به همین منظور مفید وبا عسل کچلی و زگیل وجهت رویاندن مو مفید است. زیاده روی در آن باعث دلپیچه و مصلح آن پختن با عدس است. چغندر پخته مقداری از خاصیت خود را از دست می دهد. آب چغندر برای شوره سر مفید و برای خون مضر است. وهمچنین برای معده.

1411